ถ้ำพระยานคร ถือเป็นแลนด์มาร์คที่เป็นที่นิยมของจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ โดยเป็นถ้ำขนาดใหญ่ที่ตั้งอยู่ในอำเภอสามร้อยยอด บนเพดานถ้ำมีปล่องให้แสงสว่างลอดเข้ามาได้ ตามประวัติมาแต่สมัยโบราณชื่อของถ้ำมาจาก เจ้าพระยานครเป็นผู้ค้นพบคราร่วมเสด็จประพาสในรัชกาลที่ 5 ต่อมาพระมหากษัตริย์หลายพระองค์ก็ทรงเสด็จพระราชดำเนิน ซึ่งใครจะเชื่อว่ายามพระอาทิตย์ส่องแสงผ่านปล่องเขากระทบกับพลับพลา ที่ประทับเรืองรองงดงามยิ่งกว่าใช้ไฟดวงใด ช่วงเวลาที่แนะนำให้ชมลำแสงยามเที่ยงลอดช่องเพดานลงสู่พระที่นั่งฯ คือ 10.30 – 11.30 น. ซึ่งสามารถเที่ยวได้ทั้งปี แต่ฤดูที่ดี คือช่วงฤดูหนาว-ฤดูร้อนราวเดือนธันวาคมถึงเดือนมีนาคม
สำหรับการเดินทางไปยังถ้ำพระยานครนั้นสามารถไปได้ 2 วิธีด้วยกัน คือ
1. ทางเรือเดินข้ามเขา 1 ลูก โดยเหมาเรือจากหาดเจ้าพระยาบางปูไปยังหาดแหลมศาลา ราคาประมาณ 400 บาทต่อลำ (ไป-กลับ) นั่งได้ประมาณ 7 – 8 คน ใช้เวลาประมาณ 10 นาที จากนั้นเดินเท้าขึ้นไปยังถ้ำอีกประมาณ 30 นาที
2. เดินข้ามเขา 2 ลูก จากหาดเจ้าพระยาบางปู ข้ามเขาเทียนที่มีระยะทางประมาณ 430 เมตร ไปลงหาดแหลมศาลา และจากหาดแหลมศาลาไปยังถ้ำรวมระยะทางประมาณ 2 กิโลเมตร
สำหรับจุดเด่นของถ้ำแห่งนี้ คือ มีพระที่นั่งคูหาคฤหาสน์ ซึ่งเป็นพลับพลาแบบจตุรมุข สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 และยังเป็นตราประจำจังหวัดประจวบคีรีขันธ์นอกจากนี้ยังมีกำแพงหินด้านขวาที่มีพระปรมาภิไธยย่อในรัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 7 เป็นตัวหนังสือใหญ่สีขาวสะดุดตา
สำหรับใครที่กำลังมองหาสถานที่ท่องเที่ยวแนว Adventure ที่ไม่ไกลจากกรุงเทพฯมากนัก ทางทีมงานแนะนำให้ลองมาเที่ยวถ้ำพระยานครแห่งนี้ที่มีทั้งทะเลและภูเขา อีกทั้งยังได้ชมกับความสวยงามของพระที่นั่งคูหาคฤหาสน์ที่อยู่ภายในถ้ำ รับรองได้ว่าไม่ผิดหวังอย่างแน่นอน
